آمایش سرزمین چیست

توضیحات کوتاه مقاله

آمایش سرزمین ابزاری راهبردی برای توسعه متوازن و پایدار در کشور است.

آمایش سرزمین چیست ؟

آمایش سرزمین به‌عنوان یکی از ابزارهای کلیدی برنامه‌ریزی توسعه ملی، فرآیندی استراتژیک برای سازماندهی بهینه‌ی فعالیت‌های انسانی در پهنه‌ی جغرافیایی کشور یا منطقه است. این طرح با تحلیل ظرفیت‌ها و محدودیت‌های طبیعی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر منطقه، تلاش می‌کند تعادل فضایی و کارکردی بین فعالیت‌ها برقرار کرده و زمینه‌ی توسعه پایدار را فراهم آورد. به بیان دیگر، آمایش سرزمین هنر و علم هماهنگ‌سازی رابطه‌ی انسان، فضا و فعالیت در بستر محیطی است.

توجه: برای دانلود طرح های آمایش سرزمین در ایران اینجا کلیک کنید.

 

سه عنصر اصلی در آمایش سرزمین

• انسان: جمعیت، ویژگی‌ها و نیازهای اجتماعی.

• فضا: پهنه‌های جغرافیایی، منابع طبیعی و محیط زیست.

• فعالیت: فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی، کشاورزی، صنعتی و خدماتی.

ترکیب و هماهنگی این سه عنصر اساس کار آمایش سرزمین را شکل می‌دهد.

اهداف آمایش سرزمین

• توزیع بهینه‌ی جمعیت و فعالیت‌ها بر اساس توان اکولوژیکی و ظرفیت‌های منطقه‌ای.

• کاهش نابرابری‌های منطقه‌ای و ایجاد قطب‌های توسعه.

• حفاظت از منابع طبیعی و محیط‌زیست و توسعه پایدار.

• افزایش کارایی نظام اقتصادی با توجه به مزیت‌های نسبی مناطق.

• ارتقای کیفیت زندگی شهروندان از طریق دسترسی متوازن به خدمات و فرصت‌ها.

مبانی نظری آمایش سرزمین

آمایش سرزمین معمولاً بر سه مبنای نظری استوار است:

1. اکولوژیک (زیست‌محیطی): تأکید بر ظرفیت و محدودیت‌های محیط طبیعی.

2. اقتصادی: توجه به مزیت‌های نسبی، شبکه‌های تولید و بازار.

3. اجتماعی – فرهنگی: اهمیت انسجام اجتماعی، فرهنگ‌های محلی و عدالت فضایی.

مراحل تدوین طرح آمایش سرزمین

1. شناخت وضع موجود: جمع‌آوری داده‌های طبیعی، اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و نهادی.

2. تحلیل توان‌ها و محدودیت‌ها: ارزیابی قابلیت‌ها و آسیب‌پذیری‌های منطقه‌ای.

3. ترسیم سناریوهای توسعه: پیش‌بینی آینده‌های محتمل با توجه به سیاست‌ها و روندها.

4. تدوین الگوی مطلوب فضایی: مشخص‌کردن نقش‌ها، عملکردها و قطب‌های توسعه.

5. ارائه برنامه‌های اجرایی: شامل پروژه‌ها و سیاست‌های اجرایی.

جایگاه و تجربه طرح آمایش سرزمین ایران

نخستین تلاش‌ها برای آمایش سرزمین در ایران از دهه‌ی ۱۳۵۰ آغاز شد، اما به دلیل تغییر شرایط سیاسی و اقتصادی، اجرای کامل آن با وقفه مواجه گردید. در دهه‌های اخیر، با توجه به فشارهای زیست‌محیطی و مهاجرت‌های بی‌رویه، اهمیت اجرای این طرح افزایش یافته است. برنامه‌های توسعه‌ی پنج‌ساله نیز بر ضرورت اجرای آن تأکید دارند.

چالش‌های آمایش سرزمین در ایران

• ضعف داده‌های پایه و نظام اطلاعات مکانی جامع.

• ناپایداری سیاست‌ها و تغییر رویکرد دولت‌ها.

• تمرکزگرایی شدید در نظام تصمیم‌گیری.

• محدودیت منابع مالی و انسانی متخصص.

• عدم مشارکت جامعه محلی و ذی‌نفعان.

طرح آمایش استانی

ضرورت اجرای آمایش استانی

با توجه به تنوع اقلیمی، اقتصادی و اجتماعی استان‌ها، اجرای آمایش سرزمین در سطح ملی به‌تنهایی کافی نیست. آمایش استانی به‌عنوان مکمل آمایش ملی تدوین شد تا سیاست‌ها و برنامه‌ها با ویژگی‌ها و ظرفیت‌های هر استان هماهنگ شود.

اهداف آمایش استانی

• شناسایی مزیت‌های نسبی استان‌ها در بخش‌های مختلف.

• کاهش عدم تعادل‌های درون‌استانی و توسعه مناطق کمتر برخوردار.

• ساماندهی نظام استقرار جمعیت و کنترل مهاجرت‌های داخلی و خارجی.

• مدیریت یکپارچه منابع طبیعی و زیست‌محیطی در سطح استان.

• تدوین برنامه‌های اجرایی بومی و هماهنگ با سند ملی.

مراحل تدوین آمایش استانی

1. جمع‌آوری داده‌های پایه استانی.

2. تحلیل SWOT برای شناسایی قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها.

3. تعریف نقش و کارکرد استان در سطح ملی.

4. تدوین سناریوهای توسعه استانی.

5. ارائه راهبردها و سیاست‌های اجرایی.

تجربه و چالش‌ها آمایش استانی در ایران

از دهه‌ی ۱۳۹۰ بسیاری از استان‌ها مطالعات آمایش استانی خود را آغاز کرده‌اند. چالش‌ها شامل ناهماهنگی بین دستگاه‌ها، کمبود بودجه و متخصص، ضعف ارتباط با برنامه‌ریزی عملیاتی و تغییرات سریع سیاسی و مدیریتی است.

سند و قانون آمایش سرزمین

• سند آمایش سرزمین: مهم‌ترین خروجی طرح که در سطح ملی و استانی تدوین می‌شود و سیاست‌های کلان و نقش استان‌ها را مشخص می‌کند.

• قانون آمایش سرزمین: چارچوب اجرایی و حقوقی لازم را برای عملیاتی‌شدن طرح فراهم می‌کند و دستگاه‌های اجرایی را موظف به رعایت آن می‌کند.

یکی از گزارش‌های مرجع در این زمینه، طرح آمایش سرزمین گزارش ستیران است که ظرفیت‌ها، چالش‌ها و راهکارهای توسعه در ایران را بررسی می‌کند.

 

---