نوسازی و بهسازی شهری چیست؟

توضیحات کوتاه مقاله

نوسازی و بازآفرینی شهری نه یک اقدام صرفاً کالبدی بلکه فرآیندی چندبعدی و اجتماعی-اقتصادی است که بدون مشارکت مردم و هماهنگی دستگاه‌های اجرایی به موفقیت نمی‌رسد.

نوسازی و بازآفرینی شهری در ایران: رویکردها، چالش‌ها و چشم‌انداز

شهرها به‌عنوان بستر اصلی زندگی انسان‌ها در دنیای معاصر، نقشی تعیین‌کننده در کیفیت زیست شهروندان دارند. با گسترش بی‌رویه شهرنشینی، بسیاری از بافت‌های شهری دچار فرسودگی و ناکارآمدی شده‌اند؛ موضوعی که نه تنها کیفیت زندگی را کاهش داده بلکه خطرپذیری شهرها را در برابر بلایای طبیعی به‌ویژه زلزله افزایش داده است. در این میان، نوسازی و بازآفرینی شهری به‌عنوان یک رویکرد جامع برای احیا، توسعه پایدار و ارتقای کیفیت زندگی در بافت‌های فرسوده و تاریخی مورد توجه سیاست‌گذاران و متخصصان قرار گرفته است.

توجه: برای دانلود طرح های نوسازی و بهسازی شهری در ایران اینجا کلیک کنید.

نوسازی شهری چیست

نوسازی شهری فرآیندی چندبعدی است که ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی را دربر می‌گیرد. هدف اصلی این فرآیند، ایجاد محیطی ایمن، کارآمد و زیست‌پذیر برای شهروندان است. نوسازی تنها به تخریب و بازسازی محدود نمی‌شود، بلکه ارتقای زیرساخت‌ها، افزایش خدمات عمومی، بهبود دسترسی و توانمندسازی اجتماعی را نیز شامل می‌شود.

ویژگی‌های اصلی نوسازی عبارت‌اند از:

• مقاوم‌سازی ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها،

• ارتقای شبکه حمل‌ونقل و معابر،

• بهبود کیفیت محیط زیست شهری،

• و جلب مشارکت واقعی مردم در تصمیم‌گیری‌ها.

بافت‌های فرسوده شهری 

بافت‌های فرسوده بخش‌هایی از شهر هستند که به دلایل مختلف نظیر ریزدانگی، نفوذناپذیری و ناپایداری ساختمان‌ها، ناکارآمد شده‌اند. این مناطق معمولاً با تراکم بالای جمعیت، کمبود خدمات عمومی، معابر باریک و بافت‌های قدیمی و غیرایمن شناخته می‌شوند.

پیامدهای تداوم فرسودگی این بافت‌ها شامل افزایش آسیب‌پذیری در برابر بلایای طبیعی، تشدید آسیب‌های اجتماعی، کاهش ارزش اقتصادی املاک و تضعیف هویت شهری است. بنابراین، نوسازی این مناطق ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای مدیریت شهری محسوب می‌شود.

قوانین بازآفرینی شهری کدامند؟

پایه‌های قانونی نوسازی و بازآفرینی شهری در ایران شامل موارد زیر است:

• قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن (۱۳۸۷) که تسهیلاتی برای نوسازی بافت‌های فرسوده فراهم کرده است.

• قانون تأسیس شرکت بازآفرینی شهری ایران به‌عنوان نهاد متولی در سطح ملی.

• مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در خصوص ضوابط مداخله در بافت‌های فرسوده و تاریخی.

• تاکید مکرر در برنامه‌های پنج‌ساله توسعه کشور بر ضرورت نوسازی شهری.

این قوانین زمینه‌ساز اقدامات اجرایی در سطح ملی و محلی هستند، هرچند همچنان کاستی‌هایی در اجرای هماهنگ و اثربخش آنها وجود دارد.

تفاوت بافت فرسوده و تاریخی چیست

یکی از نکات مهم در سیاست‌گذاری شهری، تمایز میان بافت فرسوده و بافت تاریخی است:

• بافت فرسوده: مناطقی با مشکلات کالبدی، زیرساختی و اجتماعی که نیازمند مقاوم‌سازی و بازسازی هستند.

• بافت تاریخی: بخش‌هایی از شهر که دارای ارزش‌های معماری، فرهنگی و تاریخی‌اند و نیاز به حفاظت، مرمت و احیا دارند.

در حالی که در بافت‌های فرسوده، تخریب و نوسازی یکی از گزینه‌های اصلی است، در بافت‌های تاریخی اولویت با حفظ و باززنده‌سازی هویت فرهنگی و معماری است.

نتیجه‌گیری

نوسازی و بازآفرینی شهری نه یک اقدام صرفاً کالبدی بلکه فرآیندی چندبعدی و اجتماعی-اقتصادی است که بدون مشارکت مردم و هماهنگی دستگاه‌های اجرایی به موفقیت نمی‌رسد. تجربه تهران نشان داده است که صرفاً ارائه تسهیلات مالی کافی نیست و باید سیاست‌های تشویقی، اعتمادسازی و برنامه‌ریزی هماهنگ میان نهادها وجود داشته باشد.

چشم‌انداز آینده نوسازی شهری در ایران، بر مبنای سند ملی بازآفرینی شهری پایدار، باید به‌سوی پایداری، عدالت اجتماعی، حفاظت از میراث فرهنگی و ارتقای کیفیت زندگی حرکت کند.

طرح های نوسازی و بهسازی شهری در ایران

۱. طرح‌های بازآفرینی شهری پایدار

• چارچوب اصلی: سند ملی بازآفرینی شهری پایدار (۱۳۹۳)

• اهداف: بهبود شرایط زیست در محلات ناکارآمد، عدالت اجتماعی، کاهش فقر شهری، حفاظت از میراث فرهنگی و تقویت مشارکت مردمی.

• ابزارها: ارائه تسهیلات مالی، مشارکت بخش خصوصی، مداخله کالبدی و اجتماع

2.طرح‌های بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده

• تعریف بافت فرسوده: ریزدانگی، ناپایداری و نفوذناپذیری معابر.

• اقدامات:

  • تجمیع پلاک‌ها برای ایجاد واحدهای مسکونی مقاوم.

  • صدور پروانه‌های ساخت با تخفیف.

  • پرداخت وام نوسازی با بهره کم.

  • بهسازی معابر، ایجاد فضاهای سبز و ارتقای خدمات شهری.

3. طرح‌های نوسازی در تهران

• تهران حدود ۳۲۶۸ هکتار بافت فرسوده دارد.

• پروژه‌های مهم:

  • مسکن امید و مسکن ملی در محلات جنوبی.

  • توسعه شبکه حمل‌ونقل عمومی برای دسترسی بهتر.

  • بهسازی زیرساخت‌های شهری مانند فاضلاب، برق و گاز.

4. طرح‌های حفاظت و احیای بافت‌های تاریخی

• در شهرهایی مثل یزد، اصفهان، کاشان و شیراز.

• رویکرد:

  • حفاظت از هویت تاریخی و فرهنگی.

  • مرمت بناهای ارزشمند (خانه‌های تاریخی، بازارها، کاروانسراها).

  • تبدیل بافت‌ها به مقصدهای گردشگری و فرهنگی.

5. قوانین و سیاست‌های حمایتی

• قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن (۱۳۸۷).

• قانون تأسیس شرکت بازآفرینی شهری ایران.

• برنامه‌های پنج‌ساله توسعه کشور که بر بازآفرینی شهری تأکید دارند.

• مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران برای ضوابط اجرایی.

6.سند ملی بازآفرینی شهری پایدار

سند ملی بازآفرینی شهری پایدار در سال ۱۳۹۳ به تصویب هیئت وزیران رسید و چارچوبی جامع برای احیای محلات ناکارآمد و فرسوده کشور ارائه داد. اهداف اصلی این سند عبارت‌اند از:

• ارتقای کیفیت زندگی و عدالت اجتماعی در محلات محروم،

• کاهش فقر شهری،

• احیای هویت تاریخی و فرهنگی،

• و جلب مشارکت بخش خصوصی و مردم در فرآیند نوسازی.

این سند تأکید دارد که بازآفرینی تنها به ابعاد کالبدی محدود نبوده و باید ابعاد اجتماعی و اقتصادی نیز همزمان مورد توجه قرار گیرد.